خبرنگاران ظرفیت بالای ایران در روابط مالی با همسایگان - هوای اصفهان

به گزارش هوای اصفهان، تهران- خبرنگاران- روابط تجاری جمهوری اسلامی ایران با همسایگان اگرچه در دولت تدبیر و امید رشد قابل ملاحظه ای داشت اما به اعتقاد کارشناسان مالی، ظرفیت تجارت و صادرات کالا از ایران به 15 کشور همسایه بسیار فراتر از میزان کنونی آن است.

به گزارش هوای اصفهان، جمهوری اسلامی ایران اکنون در حال تجربه سخت ترین و جامع ترین تحریم های تاریخ روابط بین الملل است. فشار حداکثری که دونالد ترامپ از سال 2018 تا به امروز علیه کشورمان به اجرا در آورده است موجب شد تا بسیاری از ظرفیت های اقتصادی و تجاری تهران در حوزه خارجی تحت تاثیر قرار بگیرد. محدودشدن میزان فروش نفت خام، سخت شدن دسترسی به سیستم اقتصادی بین المللی، محدودیت های شدید در جهت نقل و انتقال ارز به ویژه دلار و بی تمایلی بعضی شرکای سنتی تهران از سرشاخ شدن با دولت ایالات متحده باعث شده است روزنه های خیلی زیادی در تعامل اقتصادی بین ایران و کشورهای دنیا باقی نماند.

در همین اوضاع اما بعضی تاکید دارند در شرایطی که جهت تجارت رسمی بسته شده و دور زدن تحریم ها سخت است، استفاده از ظرفیت های جغرافیایی و برقراری ارتباطات خاص با همسایگان می تواند بسیاری از چالش ها به ویژه در زمینه تامین منابع ارزی یا دریافت کالاهای مورد احتیاج را برطرف کند. فعال بودن چرخ های صنعت به وسیله صادرات کشور موجب ایجاد اشتغال و درآمد برای کشور و مردم نیز می گردد.

بعضی منتقدان اما بر این باورند که تهران از گذشته تا به امروز به نحو شایسته از ظرفیت بالقوه خود برای راه اندازی روابط تجاری با همسایگان استفاده ننموده است. این راه چاره مهم در دوره کنونی که محدودیت و تحریم های شدید و بی سابقه ای از سوی دشمنان علیه ایران برقرار شده از اهمیت بیشتری برخوردار است.

ایران و بازار 600 میلیون نفری کشورهای همسایه

جمهوری اسلامی ایران در مجموع با 15 کشور دارای مرزهای خاکی و آبی است و به عبارت دیگر این کشورها همسایه ما به شمار فرایند. هفت کشور پاکستان، افغانستان، ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان با جمهوری اسلامی ایران مرز خاکی دارند. همچنین کویت، قطر، امارات متحده عربی، بحرین، عمان، عربستان، روسیه و قزاقستان هشت کشوری هستند که به وسیله خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر با کشورمان همسایه به شمار می فرایند.

همانطور که ملاحظه می گردد در میان 15 کشور فوق دو کشور روسیه و ترکیه از نظر سطح رفاه، امکانات سرزمینی و منابع اقتصادی یا توانایی های صنعتی و اقتصادی شرایطی فراتر از سطح منطقه را دارند یا در تامین احتیاجهای داخلی خود تاحدودی خودکفا هستند. دیگر کشورها هر یک به نوعی به منابع اولیه یا تولیدات دیگر کشورها محتاج و مجبور هستند احتیاجهای خود را به وسیله واردات تامین نمایند.

براساس آخرین آماری که از هر یک از کشورهای فوق ثبت شده است ایران در مجموع با جمعیتی نزدیک به 400 میلیون نفر دارای مرز خاکی است. جمعیت کشورهای دارای مرز آبی با ایران نیز بیشتر 210 میلیون نفر برآورد می گردد. با توجه به وجود بعضی مسائل سیاسی و نوع دیدگاهی که بعضی کشورهای عربی منطقه به ایران دارد، می توان مدعی بود که کشورمان در کل با بیش 500 میلیون نفر همسایه است.

صادرات منطقه ای، موتور صنعت و تجارت ایران

کارشناسان اقتصادی ظرفیت مبادلات تجاری میان ایران و همسایگان را که قابلیت عملیاتی شدن دارد، بین 40 تا بیش از 150 میلیارد دلار در سال برآورد می نمایند. حال آنکه براساس خبر رسانه ها تبادلات تجاری ایران با 15 کشور فوق در سال گذشته با وجود داشتن رشد نسبت به سال های قبل بسیار کمتر از اعداد فوق بوده است. به گزارش هوای اصفهان، اجرای پروژه افزایش حجم و تنوع کالا و خدمات صادراتی به 15 کشور همسایه برای سال 1398 سطح 25 میلیارد دلار مشخص شد که عملکرد دولت نشان می دهد به این مهم دست یافته است. دستیابی به این آمار نوید دهنده آن است که کشور به اهمیت و صندلی تعاملات نزدیک تر با کشورهای همسایه پی برده است. دیدگاهی که در میان کارشناسان و چهره های سیاسی مطرح می گردد آن است که می توان با محور قرار دادن تولیدات داخلی و فعالسازی ظرفیت های اقتصادی در داخل درکنار اولویت دهی به روابط تجاری با همسایگان در دوره ای نه چندان بلندمدت به اهداف تجاری و مبادلاتی فوق دست پیدا کرد.با محور قرار دادن تولیدات داخلی و فعالسازی ظرفیت های اقتصادی در داخل و درکنار اولویت دهی به روابط تجاری با همسایگان ، می توان به اهداف تجاری و مبادلاتی مدنظر دست پیدا کرد.

افغانستان و عراق از جمله کشورهایی هستند که به دلایل سیاسی و فرهنگی مبادلات تجاری و اقتصادی کشورمان با آن ها به نسبت فعالتر از دیگر کشورها بوده است. افغانستان یکی از همسایگان شرقی ما است که حجم مبادلات رو به رشد و خوبی را با تهران دارد. با این حال جمهوی اسلامی ایران در سال گذشته سالانه کمتر 4 میلیارد دلار کالا را به این کشور 38 میلیون نفری صادر کرد. نکته اینجاست جنگ و خشونت چند دهه ای در کنار سیاست های استعماری، این کشور را به شدت احتیاجمند کالا و خدمات خارجی ساخته است. عراق در مرزهای غربی کشورمان نیز تقریبا در همین شرایط به سر می برد. میزان صادرات کالایی ایران به این کشور حدود 40 میلیون نفری هم در سال گذشته به 10 میلیارد دلار نرسید.

شرایط صادرات کشورمان به دو کشور پرجمعیت دیگر همسایه ایران یعنی پاکستان و ترکیه نیز به همین شکل است و به هیچ عنوان در حد و اندازه های نام ایران نیست. صادرات کشورمان به پاکستان با جمعیتی بالای 200 میلیون نفر کمی بیش از یک میلیارد دلار در سال بوده است. از سوی دیگر صادرات به ترکیه که نسبت به دیگر همسایگان ما از سطح رفاه و مصرف بالاتری برخوردار است در سال 2019 به حدود 5 میلیارد دلار رسید.

مبادلات تجاری کشورمان با روسیه به عنوان یکی از مهمترین شرکای سیاسی تهران هم بسیار کمتر از سطح مورد انتظار است به گونه ای که در بسیاری از دوره ها حجم صادرات کشورمان به مسکو به یک میلیارد دلار هم نرسیده است.

برای بسیاری از کشورهای همسایه، ایران یک شریک تجاری خوب با کالاهای باکیفیت به شمار می رود اما مبادلات شان با تهران درصد ناچیزی از حجم تجارت کل آن ها را تشکیل می دهد.

رئیس سازمان توسعه تجارت ایران با بیان اینکه میزان صادرات ایران به 15 کشور همسایه حدود 25 میلیارد دلار است حجم این تجارت برای ایران را قابل افزایش تا بیش از 100 میلیارد دلار دانست. حمید زادبوم اعتقاد دارد پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان و روسیه از بیشترین ظرفیت ها برای تقویت صادرات کالایی ایران برخوردار هستند.

ظرفیت های فراوان ایران جوابگوی احتیاج همسایگان

خوشبختانه در سال های اخیر توجه به تجارت منطقه ای و تقویت مبادلات اقتصادی با همسایگان به یکی از اولویت های تجارت خارجی کشورمان تبدیل شده و دولت در این زمینه گام های مهمی برداشته است.

کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند کاخ سفید بسیاری از دسترسی های ارزی و بانکی کشورمان به سیستم اقتصادی بین المللی را مسدود نموده است و کشورهای همسایه نمی توانند بابت خرید و فروش کالا به صورت رسمی ارز بین المللی به ویژه دلار را انتقال دهند. تهران در این شرایط می تواند راه چارههای جایگزینی را برای ادامه و تقویت مبادلات اقتصادی با همسایگان انجام دهند که تهاتر کالا، تقویت بازارچه های مرزی و تقویت تبادلات دوطرف با پول های ملی در کنار امضای قرارداد تجارت آزاد از جمله پیشنهادات هستند. البته متخصصان امر تشکیل میزهای کشوری و کالایی برای توسعه صادرات با کشورهای همسایه را یکی از بهترین راه چارهها برای مدیریت این خط مشی ارزیابی می نمایند.هرچه درهم تنیدگی اقتصادی میان همسایگان محکم تر باشد بازخورد بهتری را در حوزه های سیاسی، بین المللی و حتی امنیتی به نمایش می گذارد

با توجه به مشکلاتی که تحریم ها در فرایند تجارت خارجی ما ایجاد نموده است تقریبا راهی جز توسعه صادرات غیرنفتی با تمرکز بر کشورهای همسایه و منطقه وجود ندارد. نزدیکی جغرافیایی با همسایگان باعث کاهش هزینه ها و راحتی انتقال ارز یا کالا می گردد. علاوه بر این هرچه درهم تنیدگی اقتصادی میان همسایگان محکم تر باشد بازخورد بهتری را در حوزه های سیاسی، بین المللی و حتی امنیتی به نمایش می گذارد.

البته باید به یاد داشت که ارتقای سطح مبادلات تجاری با همسایگان مستلزم بهبود روابط سیاسی با آن ها و کاستن از سطح تنش ها است. در این صورت مولفه های اقتصادی و سیاسی کارکردی دوسویه پیدا می نمایند. بدین نحو که ارتقای سطح هر یک از آن دو (مولفه های سیاسی و اقتصادی) به تحکیم عامل دیگر منجر می گردد.

شناخت احتیاجمندهای هر یک از همسایگان در کنار درک توانایی های منطقه ای کشورمان می تواند به مدیریت پیروز تجارت با همسایگان یاری کند. به عنوان نمونه در حوزه روابط با کشورهای در سواحل شاقتصادی دریا خزر همچون روسیه به دلیل ویژگی های جغرافیایی و اقلیمی ایران و کشور هدف، تمرکز بر محور صادرات محصولات کشاورزی، مواد غذایی، میوه و لبنیات، خشکبار و گیاهان دارویی یا صنایع دستی می تواند مفید باشد.

کارشناسان امر در زمینه ظرفیت های افزایش همکاری با ترکیه نیز بر محور انرژی به ویژه نفت و گاز و مشتقات آن تاکید دارند. همکاری در حوزه مواد اولیه، محصولات پالایشگاهی، آهن و فولاد و سنگ های معدنی می تواند به هر دو طرف یاری کند. تعامل با ترکیه به دلیل پیوند روابط اقتصادی این کشور با اروپا، دروازه عظیمی را برای شرکت های ایرانی به سوی قاره سبز باز خواهد نمود. البته در اروپا موضوع فشارهای آمریکا با حساسیت بیشتری پیگیری می گردد و دور زدن تحریم ها به سادگی امکانپذیر نیست ولی می توان با همکاری شرکت های ترکیه ای بخشی از این جهت را پیمود.

اگرچه در حوزه تعاملات اقتصادی تحریم های آمریکا مانعی عظیم به شمار می فرایند اما به عنوان نمونه امارات، کویت و عمان احتیاج شدیدی به گاز دارند و آن را با قیمت بالا از آمریکا تهیه می نمایند. برقراری ارتباط با این کشورها و هموارکردن بسترهای سیاسی و تجاری دوجانبه می تواند به نفع هر دو طرف تمام گردد. ضمن اینکه ویژگی های سرزمینی، این کشورها را به واردات تقریبا همه نوع کالائی از غذایی و کشاورزی تا صنعتی و خدماتی وابسته نموده است.

حتی در حوزه نفت هم بعضی کارشناسان پیشنهاد می دهند همچون تعامل پیروز با ونزوئلا، تهاتر را می توان در حوزه انرژی و نفت هم اجرایی ساخت. به گونه ای که کشورهای همسایه که به انرژی احتیاجمند هستند (همچون ترکیه، پاکستان و غیره) بهای انرژی دریافتی از ایران را با کالاهای مورد احتیاج کشورمان و حتی طلا پرداخت نمایند.

در هر صوررت کارشناسان اعتقاد دارند علاوه بر محورهای فوق بخش های کشاورزی و مواد غذایی، دارویی، نساجی، توریسم و گردشگری درمانی هم می تواند زمینه مناسبی را برای افزایش درآمدهای ارزی کشور فراهم کند. هرچند صادرات محصولات صنعتی، پتروشیمی، فولادی، لوازم خانگی، خشکبار و صنایع دستی در کنار صنایع تبدیلی نیز می تواند سبد صادراتی ایران به بسیاری از همسایگان را پربارتر سازد.