مراسم حنابندان در روستای مهرگان پارسیان - هوای اصفهان

به گزارش هوای اصفهان، مراسم عروسی در منطقه مهرگان شهرستان پارسیان هم مانند سایر نقاط دارای آدابی است که از شرایط اقلیمی و جغرافیای آن سامان تأثیر گرفته است. در این گزارش به معرفی مراسم حنابندان در این منطقه می پردازیم.

حنا در لغت

حنا (حَ) (از عربی، اِ) حنا. و آن گیاهی است دارای برگ معروفی که بدان رنگ نمایند.

مثل: دستش را در حنا گذاشت. فلانی حنایش دیگر رنگی ندارد.

حنا بستن؛ خضاب کردن با حنا و حنا گرفتن

حنا (به انگلیسی Henna) گیاهی است از رده دو لبه ای های جداگلبرگ که خود تیره معینی به نام حنا می سازد. این گیاه به صورت درختچه ای است که در شمال و مشرق آفریقا و شبه جزیره عربستان و ایران و هند کشت می شود.

خواص حنا

حنا به گفته حکمای طب سنتی ایران گیاهی سرد و خشک و هم گرم و خشک است. این گیاه برای بیماری های سر و چشم و دهان نافع است. ضماد برگ آن با برگ گردو برای سردرد توصیه شده است. از گذشته های دور تا امروز حنا یکی از مهم ترین و قابل توجه ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ما ایرانی ها بوده است. این گیاه حتی صندلی خاصی در آداب ورسوم ما دارد.

پیشینه استفاده از حنا

جویش و جستار در پیشینه و رویشگاه کشت و کار حنا سخت و سخت است. شواهد چنین نشان می دهد که انسان های دوره نوسنگی (هزاره هفتم پیش از میلاد) در کتل هیوک از حنا برای رنگ کردن دست وپایشان به هنگام برگزاری آیین ها و مرنامی که وابسته به الهه باروری بوده استفاده می کردند. آشوریان، بابلیان، سومری ها، سامی ها، کنعانی ها و اوگاریت ها از نخستین مردمانی بودند که در روزگار باستان از حنا بهره می بردند. (عباسی دومشهری، 1386:135-134)

نخستین گواه مکتوبی که به گونه ویژه، کاربرد حنا را برای آذین دستان زنان و نوعروسان نشان می دهد افسانه اوگاریت بعل و آنات است که به 2100 سال پیش از میلاد بازمی شود. گذشته از منطقه ها بسیار در خاورمیانه و آفریقا، در جنوب چین هم از حنا در برگزاری مرنام و آیین های گوناگون استفاده می کردند.

به نظر می رسد که حنا گذاشتن کف و انگشتان دست و پاشنه عروس و داماد، قبل از عروسی، رسمی قدیمی باشد، اما منشأ و مفهوم نمادین آن معین نیست. شاید قدیمی ترین منبع موجود در متون ایرانی در خصوص حناگذاری دسته ای عروس، اشعار رودکی باشد: لاله میان کشت بخندد همی ز دور/ چون پنجه عروس به حنا شده خضیب

حنابندان در ایران، بسته به مکان، با روش ها و جزییات بسیار متفاوتی حتی در خانواده های شهری ولی سنتی، به طور گسترده انجام می شود. سیاحان خارجی، اشارات اندکی به حنابندان در ایران، به ویژه برای دست و پای عروس نموده اند. به نوشته اولئاریوس، میزانی از حنای عروس را در جشن ازدواج بین مهمانان پخش می نمایند.

ویلیام فرانکلین احتمالاً نخستین کسی است که درباره شب حنابندان، قبل از عروسی سخن گفته است. بنا برنوشته های او، داماد قبل از مرنام، میزان زیادی حنا به خانه عروس می فرستد. همراهان عروس بعد از بازگشت از گرمابه عمومی، دست و پای عروس را حنا می گذارند و ابروها و پیشانی او را با سرمه رنگ می نمایند. بعدازاین مرنام، به جامانده حنا برای داماد فرستاده می شود.

مرنام حنابندان مهرگان

در منطقه مهرگان مرنام عروسی به طور رسمی طی سه شب انجام می شده است. شب اول حنای سارقکی و شب دوم حنای فاشکی و شب سوم شب خانه دار شدن نامیده می شده است. این مرنام را داوات یا داوَت و دیدن می نامند. داوات از دعوت گرفته شده و درواقع همان دعوت کردن است و دیدن هم به معنی نظر کردن است.

مرنام روز اول

حنای سارقکی

روز اول عروسی، خانواده داماد با تعداد کمی از اقوام نزدیک به خانه عروس می فرایند و به طور پنهانی میزانی حنای آماده با خود می برند. چون زیاد شلوغ نبوده و تعداد حاضران هم کم بوده و حنا را هم مخفیانه می برده اند به حنای سارقکی معروف شده است.

از این حنا به دست و پای عروس می زدند و مرنام دیگری انجام نمی شود.

مرنام روز دوم

حنای فاشکی

همان طور که از نامش پیداست؛ یعنی خانواده داماد آشکارا با سایر فامیل و دوستان و سایر دعوت شدگان با شادی و پای کوبی حنای روز دوم را به خانه عروس می بردند. حنایی که از ظهر آماده شده را در کاسه ای می ریختند و آن را تزیین می کردند. کاسه را در سینی ای که با پارچه سبز پوشانده بودند؛ می گذاشتند و در کاسه چند شمع می گذاشتند، با شادی و گروه موسیقی که لوتی می نامیدند به طرف خانه عروس راه می افتادند. به خانه عروس که می رسیدند با استقبال خانواده عروس جمعیت که در هم ادغام می گشتند همراه با موسیقی به صورت گروهی، دایره وار پایکوبی دستمالی انجام می شد.

خانواده داماد بعدازاینکه سینی حنا به خانه عروس تحویل می داد به نزد عروس می فرایند. نقل ونبات و سکه روی عروس می ریزند. عروس در حجله ای که صورتش پوشیده است و دوستانش در اطرافش در محل مخصوص که حجله ای ساده بارنگ سبز است؛ نشسته اند وزنان حنا را به سبکی ساده بدون نقش و نگار به دستی و پای او و دوستانش می زدند. مادر عروس از این حنایی که از خانه داماد آوردند بودند به نام تبرک به مردم می دهد و ترانه های مخصوص حنابندان خوانده می شود.

مرنام حنابندان داماد

مرنام حنابندان داماد در روز دوم عروسی یعنی عصر بعد از ناهار (همان ولیمه عروسی) برگزار می شود. خانواده داماد با یاری دوستان داماد و اقوام قالی به دیوار نصب می نمایند و با زدن شاخه های درخت نخل به دو طرف آن و زدن جانماز روی قالی و چسباندن آینه و عکس پدر و برادر داماد، آن را تزیین می نمایند. داماد و چند نفر از جوانان که دوست یا فامیل او هستند، زیر آن تزیینات می نشینند و پاهایشان را روی تنه درختی دراز می نمایند و یک نفر مسئول حنا زدن به دست و پای داماد و سایرین که در کنار داماد نشسته اند؛ می شود و خانواده و فامیل های داماد، اطراف حجله جمع هستند مشغول کل زدن، دست زدن و خواندن ترانه هستند.

گروه موسیقی متشکل از یک نفر نی انبان زن و چند نفر تنبک زن است که بر شادی مجلس می افزایند و ترانه های زیر را می خوانند.

حنا بندوی دِما وَ حنابندویِ دِما

حنابندو کُنُم مُو وُ دودست رنگون کُنُم مو

حنا بندوی ولِ ما وَ حنا بندوی دِما

یه سایه سر باباش دودست رنگون کُنُم مُو

حنا بندوی ولِ (به معنای محبوب) وُ ما وُ حنا بندوی دِما

یا این ترانه:

داماد حنا می بنده به دست وپا می بنده

اگر حنا نباشِ دل به خدا می بنده

کاکای دوماد بیارید دوماد حنا می بنده به دست وپا می بنده

بابای دوماد بیارید دوماد حنا می بنده به دستی و پا می بنده

اگر حنا نباشِ دل به خدا می بنده

حنابندی ولِ منُ حنابندوی ولِ من

ازآنجایی که این شهرستان درگذشته از توابع لارستان بوده ترانه دوم از فرهنگ آن سامان (استان فارس) تأثیر پذیرفته است.

و ده ها ترانه های دیگر که مخصوص مرنام حنابندان است و در آن مرنام خوانده می شود.

با ورود تکنولوژی و روی کار آمدن دستگاه های پخش و ضبط موسیقی، خواندن ترانه ها هم کم رنگ شد تا جایی که دیگر امروزه این ترانه ها به فراموشی سپرده شده و به ندرت خوانده می شود.

نگاهی به برگزاری مرنام حنابندان در برخی شهرستان های هرمزگان

در شهرستان میناب مرنام حنابندان یکی دو شب قبل از عروسی در سه نوبت به دست و پای عروس و داماد بسته می شود. به حنای شب اول حنیر سارقی می گویند چراکه در این شب به جز فامیل های نزدیک عروس و داماد کس دیگری را دعوت نمی نمایند و این حنا را خانواده عروس برای عروس خانواده داماد برای داماد می بندند.

حنای دست و پای داماد به صورت ساده است. اما حنای دست و پای عروس را به صورت نقش و نگار می بندند و اعتقاداتی دارند که حنای این شب را به کسی نمی دادند و آن را در آب روان می ریختند. زیرا اعتقاد داشتند اگر زن وشوهری که اختلاف دارند از این حنا استفاده نمایند، باعث اختلاف عروس و داماد در آینده می شود.

حنای شب دوم را که به آن لقب حنای راستی یا فاش داده اند تمام دعوت شدگان و فامیل، دوستان و آشنایان حضور دارند و به همین دلیل به حنای راستی معروف است.

در منطقه میناب گاهی وقت به دلیل خوش یمن نبودن حنا در شب، بر اساس فرمایش امام آدینه شان، حنا را در روزبه خانه عروس یا داماد می برند. حنا را با ساز و شادی به خانه عروس یا داماد می برند و در آنجا به دست و چای عروس و داماد می گذارند. البته به دست و پای داماد به صورت ساده و دست و پای عروس به صورت نقش و نگار شده می بندند. و این ترانه ها را می خوانند:

امشب حنابندان شن/ خویشان همه حیران شن

(امشب حنابندان عروس و داماد است و تمام خویشاوندان آن ها حیرانشان هستند.)

و یا این ترانه:

شاه داماد نازنین چون گل نشسته بر زمین / بر کد (قد) آل محمد مادرش خیرش ببین

ما ببین چون راه اریت ستاره هم همراه اریت/ کرص (قرص) روی شاه داماد شغلِ در بغداد اریت

در شهرستان سیریک مرنام حنابندان مانند شهرستان میناب برگزار می شود اما چیزی به نام حنای سارقی و فاشی ندارند.

در شهرستان حاجی آباد رسم حنابندان به این صورت است که اگر در سه شب جشن به طول انجامید، حنابندان شب اول و دوم را حنای فاش و شب سوم را حنای سارق می گفتند. در این شهرستان نام گذاری شب ها با سایر شهرستان هایی که آنالیز شد؛ جابه جاشده است.

شب اول خانواده داماد یک ظرف حنا را با بادام رنگی تزیین نموده و در کنارش یک ظرف آب و گل مورت و یک ظرف پر از سکه قرار می دهند و آن را به خانه عروس می فرستند. در خانه عروس، کاسه حنا را با حرکات موزون بین افراد تقسیم می نمایند.

نتیجه

هنوز در برخی استان ها پاره ای از سنت های برگزاری مرنام عروسی حفظ شده است. هرچند که در برخی جاها سنت های عروسی کمرنگ شده و یا بعضاً رو به فراموشی رفته است. استان هرمزگان با توجه به دارا بودن قومیت های مختلف، فرهنگ عامیانه آن متنوع است و آداب و آیین هایی گوناگونی در برپایی جشن ها، اعیاد و ... دارند.

مرنام عروسی در این استان دارای آداب خاصی است که برخی از آن ها مختص به این استان است. در این استان مرنام حنابندان در برخی از منطقه ها حفظ شده است، اما این مرنام مانند گذشته برگزار نمی شود.

بردن حنا از طرف خانواده داماد در مهرگان فقط حالت نمادی دارد. از آن حنا عملاً استفاده نمی شود و امروزه عروس قبل از مرنام عروسی دستان خود را نقش و نگار می نماید و برخی هم این کار را بعد از مرنام عروسی انجام می دهند. اما مرنام حنابندان داماد صورت خود را حفظ نموده است.